Taco Tackelt: Verloren in nieuwe waarheid
Aristoteles, die leefde van 384 tot 322 vóór Christus, stelde een klassieke definitie van ‘waarheid’ op: ‘Waar is, van iets dat zo is, te zeggen dat het zo is, en van iets dat niet zo is, te zeggen dat het niet zo is’.
Op enig moment na Christus begonnen mensen geluidsoverlast te ervaren van luchthaven Schiphol. Toen zij daarover begonnen te klagen, ging de overheid meten. Meten is weten. Dan kun je normeren en regels maken en die kwamen er dan ook. Schiphol groeide, het aantal klachten nam toe.
Schiphol bedacht een list. We stoppen met meten, we gaan rekenen met een model. Een ingewikkeld model rond woorden als ‘geluidscontouren’, ‘hinderbeleving’ en ‘dosis-effectrelatie’. Kort door de bocht komt het erop neer dat er nu mensen zijn die de hele dag vliegtuigen horen, maar in reactie op een klacht te horen krijgen: volgens het model hoort u niks, wat u ook hoort, we tellen het niet mee! Van echte meting naar model gaan kennelijk mensen verloren die vliegtuigen horen.
De radiomarkt heeft een stevige
set termen om ‘de waarheid’
toe te lichten
In radioland is het precies andersom. Daar zijn door eindelijk in 2023 na Christus te beginnen met echt meten geen vliegtuigen maar luisterminuten verdwenen. Er was een model van GFK op basis van respondenten die dagboekjes invulden. U en ik luisterden in dat jarenlang verdedigde model gemiddeld 2 uur en 27 minuten per dag.
Sinds 1 januari heeft een representatieve groep mensen een ‘luisterapp’ op hun telefoon die echt meet. Wat blijkt: u en ik luisteren maar 1 uur en 13 minuten per dag. In tegenstelling tot de hele luchtvaartwereld die niet gehoord wil worden, draait bij radio natuurlijk alles om wel gehoord worden.
De radiomarkt heeft een stevige set termen om ‘de waarheid’ toe te lichten. Begrippen als ‘GRP-druk’, ‘spotlengte-index’ en ‘geheugen-effect’. Daar heeft men een term aan toegevoegd: ‘transitie-indexen’. Die geven de verhouding tussen de oude waarheid en de nieuwe waarheid weer.
Dat is nodig want – ik citeer Ster, reclameverkoper van de publieke omroep: ‘De nieuwe meetmethode levert een nieuwe kijk op de werkelijkheid op, maar de werkelijkheid zelf verandert natuurlijk niet. (…) Alleen de currency verandert (…) Vergelijk het met de transitie van de gulden naar de euro. 1 euro was gelijk aan ruim twee gulden, waardoor prijzen halveerden maar de koopkracht bleef op peil (…)’
Een veel ongelukkigere vergelijking kun je niet maken. Zelfs De Nederlandsche Bank heeft toegegeven dat bij de invoering van de euro koopkracht verloren ging. Helemaal ongelijk heeft de Ster natuurlijk ook niet. We luisteren niet minder minuten nu we weten hoeveel minuten we echt luisteren.
Mijn dochter van tien heb ik het als volgt uitgelegd. Adverteerders kochten voor € 10 een kilozak appels. In die kilozak blijkt nu altijd maar 500 gram appels gezeten te hebben. Dat is de helft, maar de zak voelt nog even zwaar en je kunt er nog steeds evenveel ‘honger mee stillen’. En dat is waar. Want waar is, van iets dat zo is, te zeggen dat het zo is.
Taco Jelgersma
