Die paar zinnetjes in de proloog vormt voor Govert van Brakel, Langs de Lijn-verslaggever en begenadigd schrijver, de opmaat voor een speurtocht naar het leven van de radiolegende die tot een spannende en toegankelijke biografie leidt. Voor generatiegenoot Boudewijn Klap, voormalig AVRO-directeur, een goede reden om naar de boekpresentatie van zijn OJC-kameraad af te reizen.
De tekst op dat bordje:
Han Hollander en familie
Op deze plek heeft het woonhuis gestaan van de Joodse koopman Simon Hollander en zijn vrouw Frouwke. Het gezin heeft hier vele jaren gewoond tot de deportatie naar de vernietigingskampen. Hun zonen Karel en Han hebben een belangrijke rol gespeeld bij de voetbalclub Go Ahead. Han Hollander (1886-1943) heeft deze naam bedacht. Later werd hij een legendarische radioverslaggever, vooral van voetbalwedstrijden.
Terug naar nu: 27 september 2024, Vetkampstraat, Deventer. Het ouderwetse stadion van Eagles, bijna Brits ingeklemd in die volkswijk, ademt nostalgie. Ik tref rap van de tongriem gesneden ex-radiocollega’s van Langs de Lijn én Go Ahead-coryfeeën Dick Schneider, Nico van Zoghel, Wietse Veenstra én Bert van Marwijk. In de persruimte van ‘de Eagles’ wordt de biografie over Han Hollander, geschreven door Govert van Brakel, gepresenteerd.
Jeugdinternaat
Ruim veertig jaar geleden was ik iets verderop, aan de andere kant van die tribune, ook aanwezig. Ik maakte een docu-serie over het destijds beroemde jeugdinternaat van Go Ahead, waar veelbelovende talenten in het door Eagles opgezette gezinshuis studeren, eten, slapen en – op een steenworp van het stadion – trainen en wedstrijden spelen. Vooruitstrevend. Onder die talenten ene Frank Masmeijer, een brutale mannetjesputter uit Soest, en een wat harkerig voetballende lange slungel uit Dalfsen: René Eijkelkamp. Met een klein elftal jonge jongens onder één dak, samen in de kost, trainend en dromend van een leven als voetbalprof. Om uiteenlopende redenen werden ze beiden later twee BN’ers. Andere tijden.
Bert van Marwijk
Op deze middag neemt oud-bondscoach Bert van Marwijk, als linksbenige vleugelflitser ooit een echte Eagle, het eerste exemplaar van de biografie in ontvangst. In aanwezigheid van twee nazaten van de vermoorde Han Hollander. Voor deze gelegenheid levert Beeld & Geluid fraaie fragmenten uit het leven van de ooit bejubelde en later betreurde beroemde AVRO-voetbalreporter. De vlot geschreven biografie heb ik ademloos uitgelezen; echt een meeslepende leeservaring. Misschien ook wel omdat ik zo zelf, al lezend, bijna ongemerkt terugblik op mijn eigen turbulent verlopen AVRO-verleden.
Govert van Brakel werkt ruim 20 jaar gefaseerd aan deze biografie. In fases omdat hij twee decennia terug niet kon bevroeden hoe hij steeds nieuwsgieriger zou worden naar het bijzondere leven van die legendarische Hollander. Hoe verliep die tijd precies? Op bezoek in Deventer wijst echtgenote Vera hem op een bordje aan de muur van een woonhuis in de Walstraat. De tekst op dit bordje liet de gedreven sportverslaggever Van Brakel niet los: wie was die Hollander? Waar kwam hij vandaan?
Beurskrach
Zo begint de zoektocht naar het leven van de eerste en in de vooroorlogse jaren vrijwel enige voetbalverslaggever van de radio. Een speurtocht van 20 jaar die uiteindelijk leidt tot deze gedetailleerde biografie die veel meer is dan het beschrijven van de carrière. Het geeft vooral een tijdsbeeld van de vaderlandse periode 1900-1950, gekenmerkt door maatschappelijke en culturele veranderingen: beurskrach, werkeloosheid, armoede.
Govert van Brakel belicht Hollanders leven in een sociaal-culturele context en dat maakt deze biografie tot een spannend boek. Al spittend in 20 jaar AVRO-bodes, duikend in archieven, bezoekjes afleggend aan Beeld & Geluid en Deventer. Interviews met talloze betrokkenen inspireren Van Brakel tot een levendig, vlot geschreven verhaal over een man die duizenden mensen naar de radio lokt door zijn meeslepende, enthousiaste verslagen.
Han was een slimme, sportieve en ambitieuze
puber die hunkert naar een wereld die uitsteeg
boven zijn eenvoudig bestaan in Deventer
Hollander groeit op in een eenvoudig, arm Joods gezin. Die uitvoerig beschreven familie probeert in het begin van de vorige eeuw het hoofd boven water te houden. We maken kennis met schier onmisbare opvoedingsrituelen en de tanende belangstelling van de jonge Han voor al die Joodse historie. Han was een slimme, sportieve en ambitieuze puber die hunkert naar een wereld die uitsteeg boven zijn eenvoudig bestaan in Deventer.
Jeugdliefde Leentje
Gedetailleerd lezen we hoe het hem vergaat als scholier, voetballer, dienstplichtige en tot slot, met als kroon op zijn werkzame en studerende loopbaan: een functie als leerling-klerk bij de Spoorwegen die hem naar Amsterdam zal brengen. Letterlijk en figuurlijk. Hij trouwt met jeugdliefde Leentje in de synagoge. Hoewel het geloof geen vaste waarde meer heeft in hun bestaan, willen ze hun ouders niet teleurstellen. Tóch een Joodse bruiloft.
Minutieus beschrijft de auteur de sociale onrust en de erbarmelijke omstandigheden waarin de arbeiders in de jaren twintig en dertig leven. Oproer, honger en werkloosheid zijn de trefwoorden, ook in de Joodse familie. Voetbal is een geweldige uitlaatklep in die onrustige tijd. De ondernemende spoorwegbeambte wordt al op jonge leeftijd gegrepen door het schrijven over voetbalwedstrijden. Politiek interesseert hem niet. Han wordt regelmatig op en langs de sportvelden gesignaleerd, hij verslindt wedstrijdverslagen in regionale en landelijke kranten en koestert een droom: sportverslaggever worden. Ooit.
Doel bereikt
Wat hij ziet, schrijft hij op. Lezers moeten een wedstrijd kunnen beleven, zoals hij die zelf beleeft. Hartstochtelijk, meeslepend, spannend. Hollanders stijl wordt opgemerkt door de sportredactie van De Telegraaf. Trots en opgewekt wordt hij januari 1921 verwelkomd op de sportredactie. Zijn doel is bereikt: Han Hollander is nu een veel gelezen en bekende sportverslaggever.
Dat ziet ook Willem Vogt, oprichter en baas van de in 1923 opgerichte AVRO. Hollander luistert graag naar de sportwedstrijden van die populaire omroep. Sterker nog, hij zit, net als honderdduizenden voetbalfans, aan de radio gekluisterd. Het kan niet uitblijven: radiopionier Willem Vogt benadert Hollander om wedstrijden live voor de AVRO te verslaan.
Dat doet hij zo goed dat Hollander binnen mum van tijd uitgroeit tot BN’er. Ja, toen al. Een nieuwe generatie luisteraars vindt elkaar, mede door zijn bevlogen radioverslagen. Ademloos kijken ze naar dat wonderlijke kastje: concerten, hoorspelen, zangkoren en nieuwsberichten vullen de huiskamers. Politiek en religieus Nederland maakt kennis met een gestaag groeiende club mensen die de door Vogt geleide omroep koesteren.
Omroepgeschiedenis
De Algemene Vereniging Radio Omroep moet een onafhankelijke signatuur krijgen. En houden. Kerken en politieke partijen zien dit alles met met lede ogen aan en richtten ‘tegenpartijen’ op met een eigen boodschap. Socialistisch, protestants, rooms-katholiek en vrijzinnig Nederland wapenen zich. Ook de eerste omroepruzie, die ontspruit tijdens de ontstaansgeschiedenis van die verzuilde omroepen, is door Van Brakel in deze biografie helder beschreven. Omroepgeschiedenis in een notendop.
Han Hollander, de eerste stem van het Nederlandse voetbal eindigt met de verdrietige familiemoord in de vernietigingskampen. En de betreurenswaardige rol van Willem Vogt die veel Joodse collega’s ‘rücksichtslos’ ontslaat, vooraf en direct na de Duitse bezetting. Onderduiken wijst Hollander af, in de veronderstelling dat hij door het getuigschrift aan de muur van zijn woonkamer – als dank voor zijn medewerking aan de Olympische Spelen van 1938 in Berlijn – niet in aanmerking zal komen voor deportatie. Hij vergist zich…
Jammer en achteraf spijtig dat ik
hem nooit heb durven aanspreken
Na de oorlog steekt Vogt dagelijks, uitgerangeerd en wel, de ‘s-Gravelandseweg over naar ‘zijn’ fraaie AVRO-studio, gebouwd met geld van duizenden trouwe luistervinken. Als baas van zendermaatschappij Nozema, ontslagen door de AVRO na onderzoek door de zuiveringscommissie, luncht hij nog altijd in het omroeprestaurant.
Als jonge programmamaker en opvolger van de legendarische Herman Broekhuizen zie ik hem daar nog zitten: een nurkse man, die ons niet groet, maar vanuit de hoogte neerkijkt op die dynamische AVRO-jeugdafdeling. Rebelse jongens en meiden, oproerkraaiers in spijkerbroek, gepassioneerde radio- en tv-makers met lange haren. Jammer en achteraf spijtig dat ik hem nooit heb durven aanspreken. Ook over dat duistere verleden, waarschijnlijk uit een vorm van gène.
Gelukkig spreekt een van mijn opvolgers, algemeen AVRO-directeur Willemijn Maas, in 2009 bij de onthulling van de Stolpersteine van het gezin Hollander bij het Olympisch Stadion in aanwezigheid van twee nazaten, in het openbaar klare taal over de brute moord op het gezin. “Het terugkijken op die periode is voor mij en de AVRO buitengewoon pijnlijk en roept gevoelens op van onbegrip en verbijstering. Vandaag wordt op allerlei plaatsen herdacht wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Han Hollander heeft veel betekend voor het Nederlandse publiek. Een populaire man, geliefd en begaafd, op brute wijze vermoord met zijn hele gezin. Zijn levensverhaal doet ons stilstaan bij de gekte van een ideologie die mensen uitsluit en uiteindelijk wil vernietigen.”
Waakzaam
“Laten we waakzaam zijn voor signalen waarbij dit weer zou kunnen gebeuren of elders al gebeurt. En laten we dan handelen, elkaar aanspreken en niet onverschillig zijn en opkomen voor de mensen die vervolgd worden. Dat is onze opdracht en verantwoordelijkheid en daarmee tonen we ons werkelijke respect voor mensen als Han Hollander. Daarom moeten we blijven herdenken en verhalen blijven vertellen. Dan is hij niet voor niets gestorven.” Mooie woorden. Recht uit het hart en ook anno 2024 akelig actueel.
Govert van Brakel heeft een mooi boek geschreven. Toegankelijk. Een bron van informatie door geduldig speurwerk en voor mij een meeslepende leeservaring. Van harte aanbevolen.
Bron: Boudewijn Klap/BM
Boudewijn Klap (83) verliet in 1984 de AVRO. Hij nam ontslag door een verschil van inzicht over de meer conservatieve koers van de omroep die het AVRO-bestuur wilde gaan voeren onder leiding van de nog te benoemen directeur Wibo van de Linde. Klap werd programmaleider TV bij de IKON. Na het ontslag van Wibo van de Linde in 1989 werd Klap teruggevraagd als nieuwe programmadirecteur. Hij leidde de omroep naar een nieuwe programmering met als kernpunten: eigentijds drama (Pleidooi, Oud Geld), licht entertainment (Glamourland, De Uitdaging, Wie is de Mol?), Jeugd, informatie, klassieke muziek en (cultuur)documentaires in Close Up. Als alternatief voor de in datzelfde jaar gestarte commerciële omroep haalde hij zelfs Mies Bouwman over een comeback te maken.
