“Dit jaar hebben we een prachtige selectie jeugdtitels”, zegt sales executive Lorraine Joore. “Voor MIPJUNIOR zijn dat onder meer Freeks Wilde Wereld, Ta-Daaa! en Koning van de Zwervers, waarvan laatstgenoemde bovendien Cinekid mag openen en al verkocht is voor een bioscooprelease in Polen.” Haar collega Margaret Stanneveld vult aan: “Bij MIPCOM ligt de nadruk op grote documentaires zoals The Promise, Omarm Me en Sunny Bergmans nieuwe productie Blauwe Ballen en Andere Verkrachtingsmythes. We spelen daarbij altijd in op de vraag vanuit de markt.”
Naast sterke human interest documentaires biedt Dutch CORE ook ruimte aan andere thema’s. Producties als Frontlinie en Backlight belichten oorlog en geopolitieke spanningen, terwijl De Wilde Noordzee inspeelt op de vraag naar wildlife aanbod. Daarnaast schitteren een paar prachtige nieuwe high end dramaseries in de CORE line-up, zoals De Vuurwerkramp, Droom van de Jeugd en Laura H.
Dutch CORE vertegenwoordigt de Nederlandse publieke omroepen, hun overkoepelende organisatie NPO, de Vlaamse omroep VRT en gerenommeerde onafhankelijke producenten. Bekijk de gehele line-up hier. Tijdens MIPCOM is Dutch CORE te vinden op stand P4 B1.
CANAL+ keert terug naar Nederland met een nieuw streamingplatform
Internationaal is het merk actief in meer dan 50 landen en heeft CANAL+ ruim 25 miljoen abonnees in Europa, Afrika en Azië. Met eigen merken als STUDIOCANAL, SPI (Film1 & FilmBox) en Dutch FilmWorks is CANAL+ een Europese leider in productie, acquisitie en distributie van films en series.
Met dit nieuwe platform krijgen consumenten toegang tot exclusieve CANAL+ Originals en internationale producties van CANAL+ Group, maar ook tot bijzondere en exclusieve titels van Viaplay, Fremantle, Dutch CORE, Lionsgate en Lumière. Een grote verscheidenheid uit alle genres met allemaal één gemeenschappelijke deler: van hoge kwaliteit en met een Europese focus. Verwachte series voor lancering zijn onder andere de CANAL+ Original The Brigade en een nieuw seizoen van de succesvolle Noorse serie Furia. Van buiten de Europese grenzen komt de nieuwe actieserie Negotiator.
Hans Troelstra, CEO M7 /CANAL+ Group: ”Met onze ambitie om internationaal verder te groeien is Nederland een logische volgende stap om onze positie als Europese contentaanbieder te versterken. Met een onderscheidend aanbod, jarenlange expertise in de markt met Canal Digitaal, onze Canal Digitaal TV app welke sport, tv, films en series combineert en de volwassen streamingmarkt die Nederland kent, kijken we er naar uit hier op korte termijn te lanceren. Ik ben trots om direct bij de start Ziggo als launching partner te hebben. Zo is CANAL+ direct toegankelijk voor een groot deel van de Nederlandse consumentenmarkt”.
Country Manager Alco de Jong: “Naast films en series die we in de CANAL+ app aanbieden, hebben we ook de mogelijkheid om eigen producties te creëren via het immense contentnetwerk van CANAL+ Group waarin we actief zijn. Daarnaast bieden we voor de Nederlandse consument een nieuwe zender, CANAL+ Action, die 24 uur lineair wordt geprogrammeerd. Actie moet gezien worden als gevoel, niet als genre. Consumenten kunnen aantrekkelijke series en films verwachten uit genres als misdaad, sport, drama en thriller. Met het CANAL+ platform bieden we een spannend en eigenzinnig alternatief voor de grote Amerikaanse aanbieders.”
Naast het direct-to-consumer aanbieden van de app is er ook een samenwerking gezocht met Ziggo. Klanten van Ziggo vinden de app binnenkort op de Mediabox Next en Next Mini. Robin Kroes, directeur Consumentenmarkt, kijkt uit naar de lancering:” “Met deze samenwerking hebben we een mooie, kwalitatieve aanvulling op ons streamingaanbod. Zo hebben onze klanten alles op één platform en bieden wij de beste entertainment-ervaring..
De CANAL+ streamingdienst is binnenkort beschikbaar in de Appstore, Playstore en via Ziggo. Een abonnement is binnenkort verkrijgbaar op canalplus.nl vanaf € 4,99 per maand. De eerste zeven dagen is de app gratis, daarna is deze maandelijks opzegbaar. De app is op alle apparaten te gebruiken door twee gebruikers tegelijkertijd. Bestaande en nieuwe gebruikers van de Canal Digitaal TV App krijgen in hun huidige app ook toegang tot dit uitgebreide film- en serie-aanbod.
Sebastian van Barneveld, Director Global Distribution bij Talpa Studios, sloeg de spijker op zijn kop: “Na de afgelopen Covid-edities leek deze MIPCOM-editie weer ouderwets drukbezocht, maar tegelijkertijd was ook voorzichtigheid voelbaar aanwezig. Zoals Hollywood Reporter het ook omschreef: ‘Veel actuele gebeurtenissen beïnvloeden de internationale tv-business, zoals de acteursstaking in Hollywood, stijgende inflatie, inzakkende reclamemarkt en teruglopende investeringen vanuit de global streamers’. Daardoor zien wij juist een toenemende vraag naar shows, die flexibiliteit bieden in programmering en die relatief weinig voorbereidingstijd nodig hebben. Wij kunnen daarop inspelen met een sterke line-up van gameshows die we aanbieden als ‘hub-productie’ waarmee we ook kostenreductie realiseren.”
“Een van onze succesvolste voorbeelden op dit moment is The Floor, dat nog binnen één jaar na de première op RTL 4 al aan acht landen is verkocht, waarvan het grootste deel al geproduceerd is en eind dit jaar of begin volgend jaar wordt uitgezonden”, aldus Van Barneveld. “The Floor behaalt ook in Spanje sterke resultaten en we kijken uit naar de start in Amerika. Ook The Quiz with Balls (De Kwis met Ballen) biedt veel potentie als quizshow met talloze thema’s. Na een zeer succesvol eerste seizoen op SBS6 gaan we in Nederland een tweede seizoen en een winterse special van vier afleveringen maken. Verder kijken we uit naar de start van The Jump op RTL 4, ook veelbelovend binnen onze hub-propositie, en konden we op MIPCOM aankondigen dat Marble Mania en Hunting Season naar Spanje gaan en dat Hunting Season in Litouwen een derde seizoen krijgt.”
Holland Lounge
In de gangen van het beursgebouw – voorheen van nok tot keldergewelf helemaal gevuld met stands maar nu toch met opvallend veel lege plekken – was ook de Holland Lounge weer prominent zichtbaar. Dutch CORE had samen met partners Incredible Film, VPRO en een aantal sponsors een ontmoetingsplek voor Nederlandse en internationale partijen gecreëerd.
Margaret Stanneveld: “Ook dit jaar vielen onze programma’s en die van de Vlaamse VRT, waarmee we voor een aantal documentaires nauw samenwerken, goed in de smaak. De markt trekt aan en thema’s als duurzaamheid, financiële marktontwikkelingen, ecologie en current affairs voerden de boventoon. De VPRO-serie Planet Finance werd aangekocht door TRT World en de prijswinnende jeugddramaserie Stop It Now (NTR) zal in Zwitserland en Taiwan worden uitgezonden. Daarnaast sloten we een deal met Asharq uit Dubai voor de serie Superleeuwen: Het Marokkaanse Voetbalsprookje (Signal.Stream/BNNVARA). Ook hebben we Ryan is Pregnant (BNNVARA) aan ARTE Geie voor Frankrijk en Duitsland verkocht.”
De publieke omroep liet ook in andere opzichten van zich horen. Zo maakten NPO, VRT, SVT (Zweden), DR (Denemarken), YLE (Finland), RÚV (IJsland), NRK (Noorwegen) en ZDF (Duitsland) bekend de handen ineen te slaan en hun beste fictieseries met elkaar te delen in het nieuwe samenwerkingsverband New8. De acht omroepen gaan jaarlijks acht tv-series coproduceren. Een belangrijk aspect van de samenwerking is het zorgen voor brede verspreiding van elkaars projecten.
NPO-voorzitter Frederieke Leeflang: “In een tijd waarin de concurrentie om de ogen en oren van de Europese kijkers toeneemt, voelt dit als een logische stap die we als publieke omroepen moeten zetten, vooral als het gaat om efficiënt gebruik van publiek geld. Wij zijn ervan overtuigd dat de kwaliteit van de Europese fictie ten goede zal komen aan de uitwisseling van kennis en ervaring tussen al deze partners.” In veel opzichten is New8 een uitbreiding van een reeds jarenlange bestaande Scandinavische samenwerking, waarbij publieke omroepen hun beste fictieseries uitwisselen. De partners hebben een overeenkomst gesloten die in eerste instantie drie jaar zal duren. De eerste serie krijgt dit jaar groen licht en is vanaf 2025 beschikbaar voor publicatie in alle deelnemende gebieden.
Saïd & Anna
Al een flinke stap verder is de internationale coproductie Saïd & Anna, geproduceerd door Phanta Basta! (Nederland) en Indi Film (Duitsland). Deze live-action pre-school serie (4-7 jaar) kwam tot stand door samenwerking tussen drie verschillende Europese publieke omroepen: EO, NPO Zappelin, het Duitse SWR en KiKA en de Belgische VRT en Ketnet. De tweede dag van MIPJUNIOR stond speciaal in het teken van deze wereldpremière, mede gefinancierd door Creative Europe MEDIA, Nederlands Filmfonds, Netherlands Film Production Incentive en het CoBO fonds en gedistribueerd door Incredible Film. De showcase van Saïd & Anna maakte grote indruk in het Grand Theatre van het JW Marriott Hotel, waar het werd ontvangen als ‘een originele en hoogwaardige serie voor een jong publiek, met internationale uitstraling’ en ook veel positieve pers kreeg.
Over de ontwikkeling van de serie, die zestien afleveringen van 6,5 minuut omvat, zegt producent Harro van Staverden van Phanta Basta!: “In Saïd & Anna staan avontuur, creativiteit, vindingrijkheid en duurzaamheid centraal. De serie wil jonge kinderen inspireren om niets klakkeloos weg te gooien als het kapot gaat, maar uit te zoeken wat ermee aan de hand is en het proberen te repareren. De serie laat zien dat repareren en oplossen leuk en soms verrassend makkelijk is, en hoe je een voorwerp, een ander en jezelf een tweede kans kan geven.”
Van Staverden (“Weet je trouwens dat het fenomeen repaircafé een Nederlandse vinding is?”) wilde met deze prestigieuze reeks meteen flink uitpakken: bioscooppremière tijdens Cinekid – alle afleveringen als film – twee dagen later te zien op tv en voor de internationale promotie werd een Engels pr-bureau ingeschakeld. “De kwaliteit die we hebben afgeleverd, wordt gezien en gewaardeerd. We vallen echt op door authenticiteit en het naturelle spel. We zijn voor aankoop in gesprek met Turkije, Scandinavische omroepen en zelfs de BBC is zeer geïnteresseerd om een eigen versie te maken. Onze ambitie is bovendien om komend jaar een tweede seizoen te produceren, met dezelfde kinderen.”
“In elke aflevering zit:
alles verdient een tweede kans”
360 graden
“Verder loopt er een onderwijscampagne, met lesmateriaal en ook school-tv. De trailer van de serie werd binnen 24 uur bekeken door zestienduizend leerkrachten, echt ongekend. We hebben ook gesproken met een partij uit China die het interessant vindt in combinatie met afgeleide producten en merchandise. Het geeft nog maar eens de grote potentie aan. En wat leuk is: de scenario’s worden ‘verboekt’. In Duitsland, Nederland en België komen er voorleesboeken met alle verhalen. (Lachend) In die zin zijn we dus behoorlijk 360 graden bezig.”
Het typeert de kracht van dit project, beseft Van Staverden: “Iedereen is meteen gevangen door de noodzaak van duurzaamheid, juist bij jonge kinderen; sustainability is zo urgent geworden. Je leert dat als iets kapot is, het niet meteen hoeft te worden weggegooid. En we trekken dat intermenselijk door: hoe ga je om met conflictjes en problemen? In elke aflevering zit: alles verdient een tweede kans. Daar vonden we elkaar ook als omroepen. In de scriptontwikkeling en het productieproces was er behoorlijke eensgezindheid.”
Van Staverden, die vanuit zijn filmachtergrond gewend is aan coproduceren, hoopt dat Saïd & Anna de opmaat is om elkaar als Europese publieke omroepen veel vaker op te zoeken en te inspireren. “Het is ontzettend leuk om te horen hoe de Duitsers tegen drama aankijken. Die wederzijdse feedback geeft enorme meerwaarde én we kunnen zo een beetje tegenwicht bieden aan de grote streamers. Want deze serie is kwalitatief echt onderscheidend en typisch publieke omroep. Ik zat hier gisteren bij een sessie, waarin zes projecten werden gepitcht aan een aantal Chinese distributeurs. Er zat één project tussen dat ik inhoudelijk mooi gelaagd vond, een beetje vergelijkbaar met Saïd & Anna in animatievorm. Maar dat won niet, want er werd gekozen voor iets wat in het commerciële kader paste. Dat was voor mij wel een wake-up call. Op MIPJUNIOR ging het vooral over content waar geld mee kan worden verdiend. Natuurlijk, we zijn een zakelijk bedrijf en willen graag entertainen en inspireren, maar geld verdienen met en aan kinderen vind ik complex. Zo zit ik er niet in.”
Réseautage à la plage
Oftewel netwerken aan het strand, en dat was precies wat er weer gebeurde op de Holland Beach Party in Cannes. Ditmaal weliswaar niet zonovergoten, maar dat mocht de pret geenszins drukken. De complete vaderlandse mediatop had zich verzameld in strandpaviljoen Long Beach aan de Croisette om daar naar hartenlust te netwerken. Tout Hilversum leek programmabeurs MIPCOM te hebben aangegrepen om de HBP te kunnen bezoeken. Ruim tweehonderd gasten, onder wie vrijwel alle publieke en commerciële omroepbazen, topproducenten en facilitaire partijen, deden zich tegoed aan de ingevlogen oer-Hollandse kaas en bitterballen en natuurlijk Franse specialiteiten.
Hoe AVROTROS-serie Papadag kon worden verkocht aan Netflix
In Papadag volgen we zes vaders (in spé) die in Amsterdam wonen en elkaar iedere donderdag ontmoeten bij de zandbak in het park. Ondanks hun grote verschillen ontwikkelen de papa’s – gespeeld door Hajo Bruins, Ruben van der Meer, George Tobal, David Lucieer, Hassan Slaby en Guido Pollemans – een hechte vriendschap en steunen ze elkaar in hun drukke, moderne levens. Na twee seizoenen van elk acht delen bij AVROTROS, is de komediereeks sinds 1 juli van dit jaar te streamen via Netflix. IMDb blijkt positief en beoordeelt Papadag met een 7,5/10 sterren, terwijl de serie de eerste weken hoog genoteerd staat in de Nederlandse Netflix-top 10.
Een mooi succes ook voor Michael Spendel, Managing Director van Dutch CORE. Hij vertelt: “Sinds 2018 leveren we series van de publieke omroep aan streamingplatforms. Maar heel veel kan niet worden verkocht omdat ze vaak vol muziek zitten die niet is gecleard. Met BumaStemra zijn daarover afspraken gemaakt voor de Nederlandse streamers die horen bij de publieke en commerciële omroepen en de kabelproviders, maar die gelden niet voor internationale streamers. Papadag bevat tientallen bekende popnummers, het is niet te doen en onbetaalbaar om dat rechten-technisch allemaal te regelen. Het enige alternatief is dan: muziek vervangen. Producent Phanta Film wilde daar wel aan meewerken, Netflix betaalde er iets extra voor en STMPD Studios investeerde mee. Het is een ingrijpend project geweest waar we veel van hebben geleerd en een goed inzicht hebben gekregen in de mogelijkheden en kosten. Voor Papadag is tussen de 55 en 60% van de inkomsten gespendeerd aan het vervangen van de muziek. Als je daar ook de technische kosten nog vanaf haalt, hou je ongeveer 30% over.”
Boven verwachting Is dit wat jou betreft voor herhaling vatbaar?
Spendel: “Ja en nee. Het is vooral interessant als een streamer een goed bedrag neertelt en idealiter meerdere streamers aanhaken. Papadag is nu alleen gecleard voor de Benelux. Als straks ook Amerika geïnteresseerd blijkt, moeten we opnieuw heel veel kosten maken. Ik had aanvankelijk best twijfels, maar uiteindelijk is dit project toch boven verwachting verlopen. Vorig jaar oktober tijdens MIPCOM heb ik mondeling akkoord gegeven op de offerte, STMPD is in januari begonnen en hebben het in ruim vier maanden afgerond, gemiddeld één aflevering per week. En ik ben echt onder de indruk van de kwaliteit van de nieuwe muziek. Dat krijgen we ook terug van de regisseurs: sommige scènes vinden ze zelfs beter geworden door de muziekkeuze, met name de dancetracks. Dat is ook niet zo gek als de studio van Martin Garrix dat oppikt… Alle betrokkenen zijn enthousiast omdat de serie eigenlijk alleen maar beter, hipper en moderner is geworden. En in principe nu ook wereldwijd leverbaar is.”
Marijn de Vries kan die woorden slechts onderschrijven. Ze is producent bij Phanta Film, dat het tweede seizoen van Papadag coproduceerde met Bos Bros., de producent van het eerste seizoen. “Wij hebben voor het geheel gezegd: laten we dit als een voorbeeldproject beschouwen en uitzoeken wat de beste manier is om zoiets aan te pakken. Dat was ook een leuk proces hoor. De openingstune, Daddy Cool van Boney M, moest wel worden gecleard, evenals een nummer van Spinvis en een aantal andere titels, maar de rest is librarymuziek of gemaakt door een componist. Een enorme klus voor STMPD Studios, maar dat heeft uitstekend werk verricht. Ja, wat mij betreft is dit voor herhaling vatbaar en is er ook een wijze les uit te trekken: zorg meteen aan de voorkant dat je de muziekrechten regelt. Wij huren dan ook het liefst een componist in die je keurig betaalt voor zijn werkzaamheden en alle rechten. Dat voorkomt dat je zomaar tussen de drie- en vijfduizend euro kwijt bent per muziekfragment.”
Nieuw
Dat STMPD Studios als spin in het web fungeert van deze operatie, is min of meer toevallig tot stand gekomen, legt studio manager Roel Verberk uit. “Adinde Groebe, legal & business affairs manager bij STMPD RCRDS, vertelde dat een vriendin van haar voor Dutch CORE werkt en dat die een probleem hadden dat wij wellicht konden oplossen. Of ik niet eens wilde praten. Michael Spendel is hier vervolgens langs geweest, waarna het even duurde voordat hij groen licht kon geven. Maar toen werd het ineens een zeer intensief proces en was er bijna dagelijks telefonisch contact tussen alle betrokken partijen. We hebben weliswaar veel ervaring met muziek en film, maar op deze manier de volledige muziekinzet verzorgen, was nieuw voor ons. Ook wel weer passend, omdat we graag worden uitgedaagd. We willen geen fabriek zijn, of routinematig een kunstje doen. We bouwen aan lange-termijnrelaties, hoge kwaliteit en in elk project dat we doen, stoppen we graag iets nieuws.”
“Bij Papadag was
vertrouwen winnen
voor ons het
allerbelangrijkste”
STMPD is dan ook niet zomaar een studiobedrijf. De eigenaar van het indrukwekkende pand aan de Amsterdamse H.J.E. Wenckebachweg, dat over liefst acht verschillende, state of the art studioruimtes beschikt, is niemand minder dan Martijn Garritsen, beter bekend als dj en muziekproducent Martin Garrix (27). Zijn vader had ooit een postzegelveilinghuis; vandaar ook de naam STMPD, uit te spreken als ‘stemt’, naar het Engelse ‘gestempeld’.
Roel Verberk: “Bij Papadag was vertrouwen winnen voor ons het allerbelangrijkste. Over alle muziek in de zestien afleveringen is natuurlijk heel goed nagedacht, geen seconde aan het toeval overgelaten. De regie heeft daar met passie aan gewerkt en dan wordt hen ineens verteld: ja jongens, we gaan naar VOD en 99% van de muziek moet op de schop. Daar zou ik als regisseur ook best even van schrikken. Met die mindset kwamen ze bij ons ook op visite, maar dit is allemaal heel goed verlopen en gelukt.”
Sceptisch
Beer ten Kate, regisseur van vier afleveringen in seizoen 2 van Papadag, beaamt dat. “Toen ze deze operatie voorstelden, was ik best wel sceptisch. Er is eerder een serie van me verkocht aan Netflix (Toon) waarbij we gewoon over een componist beschikten die de score had gemaakt, en dat was toen al een enorme opgave om de muziek te vervangen. Dus ik dacht: oké, dan is het nu een écht serieuze klus, en dat was ook zo. Maar wel een hele leuke exercitie, zowel technisch als inhoudelijk. Ik heb zelf twee volle dagen in de studio gezeten en daarna nog wat op afstand meegedaan.”
“Vooropgesteld: ik ben echt super onder de indruk van hoe ze dit hebben gedaan. Wat niet wegneemt dat het niet de ideale manier is als je een serie maakt. Als het ging om lekkere of sexy partymuziek, dan was ik eigenlijk elke keer blij verrast, werd het nog vetter dan ik had verwacht. Maar als een gevoelige snaar moest worden geraakt, met een specifiek, bijna sentimenteel stukje piano bijvoorbeeld, dan vind ik dat net iets minder goed geworden, eerlijk gezegd. Maar daar kan ik in dit project wel mee leven hoor. Terugkijkend denk ik dat iedereen blijer was geweest met gewoon een componist die helemaal los had kunnen gaan met een eigen muziekidentiteit. Ik hoop in elk geval dat dit experiment, waar ik veel lol aan heb beleefd, voor een lange termijnvisie zorgt, zowel creatief als financieel. Schakel vanaf het begin getalenteerde mensen in zoals bij STMPD en regel die muziekrechten, ook richting de streamers.”
“Is bij deze scène echt nodig dat
Pearl Jam eronder zit of kunnen we
het ook op een andere manier oplossen?”
Bij STMPD zijn met name music producer/componist Alex Lodola en music producer/supervisor Hessel Herder verantwoordelijk voor de muzikale metamorfose van Papadag. Roel Verberk: “Bij Alex is min of meer letterlijk sprake van de spreekwoordelijke Luck of the Irish, want hij heeft ons allen positief verrast. Deze Ier is eigenlijk audio engineer, maar heeft veel meer in zijn mars, blijkt ook een fantastische componist. Tijdens Covid heeft hij dusdanig goede librarymuziek gemaakt dat ik zelfs een beetje boos op hem ben geworden: waarom heb je nooit laten horen dat jij dit kunt? We moesten Alex wat pushen, zonder wrijving geen glans, maar hebben hem echt in zijn kracht kunnen zetten.”
Datzelfde geldt voor Hessel Herder, die met Papadag als ‘music supervisor’ zijn eerste grote project deed voor STMPD. Eerder verzorgde hij al de muzikale vormgeving van commercials, tv-programma’s en merken. Vanaf zijn vakantieadres in de Ardennen reageert hij via het computerscherm: “We hebben echt samen met de regisseurs gekeken: wat is hier belangrijk, welke accenten moeten we leggen, hoe is de mood, de interactie met de karakters, de dynamiek? Is bij deze scène echt nodig dat Pearl Jam eronder zit of kunnen we het ook op een andere manier oplossen? Daar is een goede balans in gevonden. De verhouding eigen compositie-librarymuziek schat ik op 40/60 en daarnaast uiteraard de geclearde tracks.”
“Ik vind met name de teksten heel mooi samenvallen met wat je op beeld ziet. De slottune bijvoorbeeld was wel ‘een dingetje’, die moest een specifieke vocalsound hebben. Alex en ikzelf hebben die geprobeerd in te zingen, maar dat was het net niet. Ik heb in de Wisseloord-studio gewerkt en kende uit die tijd een zanger die bij Herman Brood heeft gezeten. Zijn stem werd direct goedgekeurd.”
Mooiste compliment Ik begreep zelfs dat de regie in sommige gevallen meer tevreden is over wat jullie hebben gemaakt dan hoe het origineel klinkt.
Roel Verberk: “Ja, dat is natuurlijk het mooiste compliment dat je kunt krijgen. We hebben de regie ook echt meegekregen, het was een team effort. En die smaakt absoluut naar meer. Dit was een soort pilot voor ons, waarbij we hebben kunnen pionieren. Nu is gebleken dat we zo’n klus in praktijk kunnen brengen, we verzorgen alles van begin tot eind, waardoor producenten er weinig tot geen omkijken naar hebben. Ik hoop dan ook dat meer van dergelijke projecten zullen volgen en dat producenten minder koudwatervrees hebben. Michael Spendel heeft in elk geval nog genoeg op de plank liggen om aan streamers te verkopen.”
Casper Keller-Arroo, Head of International Relations & RTV Music Licensing bij BumaStemra, geeft desgevraagd aan gemengde gevoelens te hebben over dit onderwerp. “BumaStemra wil gewoon dat het Nederlands muziekauteursrecht zo breed mogelijk wordt gebruikt. We zijn natuurlijk heel blij dat voor Papadag een creatieve oplossing is gevonden die ook nog eens heel goed uitpakt, waardoor deze serie op Netflix kan worden bekeken met muziek van Nederlandse bodem, geproduceerd in een Nederlandse topstudio. Aan de andere kant onderzoeken we of het in andere gevallen wel degelijk mogelijk is om de oorspronkelijk gebruikte muziek in de productie te laten, zodat deze niet hoeft te worden vervangen, met alle kosten van dien. Dat is natuurlijk in eerste instantie aan de rechthebbenden zelf, of zij willen toestaan dat hun muziek internationaal wordt gebruikt. We onderzoeken momenteel of hier een bemiddelende rol voor ons is weggelegd.”
Word partner van de Holland Lounge tijdens MIPCOM 2023
De Holland Lounge zet Nederlandse producties in de spotlights en zorgt ervoor dat omroepen, makers, producenten en distributeurs van eigen bodem makkelijker in contact kunnen komen met spelers op de internationale markt.
Michael Spendel: “Met De Holland Lounge willen we net als vorig jaar een gastvrije, informele ontmoetingsplaats creëren waar volop aandacht is voor internationale zichtbaarheid en netwerkmogelijkheden om zo de positie van Nederlandse producties te versterken.”
Om de tweede editie goed in te luiden, heeft Dutch CORE tijdens de In Holland Beach Party in Hilversum een winactie opgezet waarbij deelnemers een gratis accreditatie voor MIPCOM 2023 konden winnen. Daaruit is Maurits Spijkerman van NewBe als trotse winnaar gekomen. Van harte gefeliciteerd Maurits!
Wil je ook graag bij MIPCOM aanwezig zijn en jouw internationale positionering, zichtbaarheid en netwerk vergroten? Dutch CORE is nog op zoek naar partners en deelnemers voor de Holland Lounge. Neem voor meer informatie contact op via: info@dutch-core.nl
De Holland Lounge heeft als doel de samenwerking tussen Nederlandse producenten, distributeurs en facilitaire bedrijven te bevorderen om zo de internationale positie van de Nederlandse producties te versterken.
Dutch CORE is nog op zoek naar enkele partners zoals distributeurs, producenten of facilitaire bedrijven die deze missie delen en onderdeel uit willen maken van De Holland Lounge tijdens MIPCOM 2022.
Michael Spendel, managing director van Dutch CORE: “MIPCOM is een toekomstbestendige en constructieve manier om het aanzien van Nederlandse producties naar een hoger plan te tillen en de internationale positie te versterken. Het opzetten van een gezamenlijke en prominent gepositioneerde Holland Lounge bundelt de krachten van alle partijen en zet Nederlandse mediaproducties en haar makers in de spotlights.”
“We zien dit als dé manier om nationaal product nog meer onder de aandacht te brengen tussen al het geweld van de grote wereldwijde spelers. Veel fictie in Nederland is gemaakt door producenten die onderdeel zijn van een groot consortium als Warner of Newen, maar er zijn ook nog vele andere producties die een internationaal bereik kunnen hebben. Met de Holland Lounge bieden we de mogelijkheid om deze titels gezamenlijk onder de aandacht te brengen.”
“Partijen als Dutch Filmworks en Incredible Film zijn al aangehaakt als partner, maar er is nog plaats. Dat hoeven geen agenten of distributeurs te zijn, maar we zoeken Nederlandse partijen die graag gezamenlijk een ontmoetingsplek willen creëren tijdens MIPCOM vanaf 17 oktober en willen meewerken aan de promotie en distributie van het Nederlands product. Daarnaast zal het mogelijk zijn om via ons individuele toegangskaarten voor MIPCOM te kopen, waarmee je wel verbonden bent aan de Holland Lounge en kan deelnemen aan enkele activiteiten.”
Meer informatie is te krijgen via Margaret Stanneveld (m.stanneveld@dutch-core.nl, 06 51135080).
Binnen de overeenkomst zal ODMedia technische diensten leveren voor een brede selectie van films en tv-series van verschillende contenteigenaren, zoals StudioCanal, Dutch Core en VRT, voor het SVOD-aanbod van M7 Group. Binnen de deal zal ODMedia maandelijks content verwerken voor M7 Group.
Sjef Pijnenburg, CEO van ODMedia: “We zijn erg trots op dit contract. ODMedia heeft zijn samenwerking met M7 Group uitgebreid om hen te voorzien van onze gerenommeerde technische diensten binnen de hoge kwaliteitseisen die daarbij komen kijken. Deze overeenkomst breidt onze scope verder uit qua het bedienen van multinationale operators zoals M7, en we kunnen niet blijer zijn.”
ODMedia, opgericht in 2004 door Sjef Pijnenburg, heeft strategische partnerships met alle wereldwijde OTT-platformen en heeft kantoren in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Polen, Benelux, Zuid-Afrika, Scandinavië, de MENA-regio en in het onlangs aangekondigde Australië.
Naast het aanbieden van het volledig ontzorgen binnen alle aspecten van het technische leverproces, fungeert ODMedia ook als een aggregator voor de verschillende wereldwijde, internationale en nationale platformen. Daaronder valt het beheer van digitale rechten, het monotizen van content, het cultiveren van de target audience en cross-promotie. Ook het beheer van lineaire en niet-lineaire kanaalweergave voor SVOD, AVOD en TVOD valt binnen de scope.
“We may be able to sell by Zoom, but we need markets for everything else. They are the social glue where we build new networks, relationships, and co-productions”, sprak Jan Selling, Head of BBC Studios Nordics en vice-voorzitter van formatwaakhond FRAPA aan de vooravond van deze MIPCOM, die evenwel weinig ‘plakkracht’ bleek te hebben. Komend jaar, met MIPTV van 4 tot en met 6 april en MIPCOM tussen 17 en 20 oktober in de planning, zal ongetwijfeld cruciaal zijn voor de toekomst van beide evenementen.
Desondanks keek een aantal Nederlandse deelnemers tevreden terug. Zoals Talpa Network, dat bij monde van Erna Schmidt, Manager Corporate Communicatie, constateerde: “De grotere bedrijven waren er weliswaar niet met een uitgebreide stand, maar vaak wel met kleine afvaardigingen. Voor Talpa was dit een prima manier om te laten zien dat we een frisse start hebben gemaakt, los van ITV, met een mooie nieuwe en innovatieve catalogus die interessant is voor zowel OTT als lineair. Een goed voorbeeld daarvan is dat wij konden aankondigen dat Avastars (de virtuele talentenjacht wordt vanaf april 2022 uitgezonden op SBS6, red.) na Nederland ook verkocht is aan het Midden-Oosten. Deze versie wordt geproduceerd door Talpa’s nieuwe partner Blue Engine Studios en zal te zien zijn op kanalen van MBC en op het OTT-platform Shahid. Marble Mania was al verkocht in vier landen in het eerste jaar en meer landen zullen volgen. Er was verder grote interesse voor de tv-variant van Jachtseizoen(Hunting Season) waarvan wij verwachten dat dit snel zal gaan reizen nu de belangrijke economieën weer opengaan.”
Blind Getekend
Voor het Amsterdamse Stepping Stone was deze MIPCOM vooral een beurs met veel buitenlandse geïnteresseerden. Er was vooral belangstelling (UK, Frankrijk, Duitsland en Spanje) voor het nieuwe format Blind Getekend. Daarin krijgen mensen die niet happy zijn in hun baan een kans om hun leven om te gooien – enig addertje onder het gras: ze tekenen hun contract blind en weten pas op de eerste dag van hun nieuwe baan waar ze voor getekend hebben.
Virginia Mouseler van The Wit had de promo van dit format opgenomen in haar Fresh TV conference, onder de internationale titel New Job, Blind Contract. Duurt Holman van Stepping Stone: “Daar waren we natuurlijk superblij mee. De hele tv-industrie kijkt toch vaak met extra interesse naar de promo’s die voorbijkomen in Fresh TV. Ik begreep dat Virginia, de dame van “Let’s have a look”, zo’n vijf- tot zeshonderd promo’s binnenkrijgt voor haar sessie, terwijl ze maar plek heeft voor 22 formats. Dus extra cool dat we daarbij zaten. Ik denk dat we de komende weken zeker een paar optie-deals gaan sluiten.”
Ook ‘fresh’ gelanceerd op MIPCOM was Dating the Mob, waarbij Stepping Stone samen met Armoza Formats een volledige pilot in het Nederlands produceerde. In deze datingshow duiken 25 vrouwen in het leven van één single man; in drie stops leren ze deze bachelor steeds beter kennen, zónder hem te ontmoeten. Dat kunnen positieve dingen zijn (hij heeft een hippe baan als deejay), maar ook afknappers (hij blijkt als hobby vogels op te zetten). Na elke stop beslissen de dames of ze doorgaan of uitstappen. De single man wacht ondertussen in spanning af hoeveel dames van ‘the mob’ er uiteindelijk overblijven voor een date. De internationale verkoop van dit programma ligt vooral bij Armoza (onderdeel van ITV). Tenslotte was er vanuit Spanje, Frankrijk en de UK interesse voor de remake-rechten van de twintigdelige dramaserie Swanenburg dat Stepping Stone samen met KeyFilm produceerde.
Dutch CORE
Na achttien maanden virtuele meetings was het ook voor Dutch CORE, dat de internationale sales verzorgt namens de publieke omroep, even wennen weer fysiek aanwezig te zijn op een beurs. Het gaf Margaret Stanneveld en Lorraine Joore “wel de ruimte om nieuwe aankopers te ontmoeten en ons netwerk uit te breiden. Ook hebben we de banden met onze vaste relaties weer aangetrokken en mooie deals gesloten voor onder meer Hong Kong, Taiwan, Japan, het Midden-Oosten, Frankrijk, Polen, Scandinavië en België.”
“We zien een sterkere
band ontstaan tussen de
Aziatische en Europese markt”
“Onze kwalitatief sterke documentaires blijven erg in trek in het buitenland. Vooral op het gebied van true crime hebben we veel titels verkocht. Uit onze actuele documentaires over technologie, duurzaamheid en kunst zijn eveneens veel concrete interesses voortgekomen. Ook onze dramatitels hebben veel aandacht gekregen. De verschuiving van lineair naar VOD is nog altijd een trend die we terugzien en horen in onze gesprekken. Veel VOD-platforms maken hun opmars naar andere territoria en ook zijn nieuwe platforms in de maak. Daarnaast zien we een sterkere band ontstaan tussen de Aziatische en Europese markt. Zo wordt met steeds meer interesse naar Japans en Koreaans drama gekeken en hebben Europese documentaires hun weg gevonden naar diverse grote Aziatische zenders en kanalen.”
Samenwerkingen
“Nieuw voor ons dit jaar zijn de ontwikkelingsprojecten die we hebben opgenomen in onze line-up. Het is ontzettend waardevol om in zo’n vroeg stadium al met een filmplan aan de slag te kunnen en het aan de internationale markt te presenteren. Ook voor programma’s die buiten de omroepen geproduceerd zijn, hebben we nieuwe samenwerkingen gesloten, zowel met Nederlandse als Vlaamse makers. Zo bundelen de lage landen hun krachten, onze nauwe band met de VRT is daar een treffend voorbeeld van.”
“De komende tijd staan IDFA (Amsterdam), DICM (Dubai) en ATF (Singapore) op de planning. Waar IDFA en ATF voor ons al onmisbare evenementen zijn gebleken, breiden we ons schema dit jaar voor het eerst uit met DICM. De interesse voor onze factual content vanuit het Midden-Oosten is het afgelopen jaar flink gestegen, we zien in dat gebied dan ook veel kansen voor de toekomst.”
Manon van der Hoek geeft meteen haar visitekaartje af: “Ik heb een enorme passie voor deze industrie. Als ik naar mijn voorgangers kijk, zijn dat zelf producenten geweest die van de vloer komen. Dat ik dit nu vanuit mijn juridische achtergrond mag doen – maar ik zit er niet als jurist hè! – voelt wel heel goed. Ik vind het hartstikke leuk het ambacht van de producenten te kunnen vertegenwoordigen, juist nu het zulke spannende tijden zijn.”
Je zou ook kunnen denken: dit is niet bepaald het beste moment om aan zo’n voorzittersfunctie te beginnen.
“Het is wel intensief, ook in mijn ‘gewone werk’ bij Fremantle is echt sprake van topdrukte. En dat hoor je eigenlijk van iedereen. Maar ik voel: we staan op een keerpunt, er gaat heel veel veranderen. We moeten intern, in Den Haag en in het buitenland écht met elkaar samenwerken om in die top 3 van formatexporterende landen te blijven, maar ook op het gebied van scripted mee te gaan met de ontwikkelingen. Je ziet dat de Scandinavische landen, die al tien jaar lang echt in scriptontwikkeling investeren en scenarioschrijvers goed betalen, ons eigenlijk voorbijschieten. In België heb je tax shelters waardoor veel wordt geïnvesteerd. Dus ik denk: verdorie, we moeten wel echt stappen maken. We kunnen niet op onze lauweren rusten en afwachten wat er allemaal op ons afkomt.”
Eyeworks
Ze mag dan zelf geen achtergrond als programmamaker hebben, Manon van der Hoek is wel degelijk vertrouwd met de productiesector. “Na mijn rechtenstudie in Groningen zei een professor, die overigens ook de scriptiebegeleider was van Wilfred Genee, tegen me: ik heb contacten bij Endemol, ze zoeken daar een jurist, is dat iets voor jou? Zo kwam ik daar terecht als junior. Leuk, maar ik wilde een bredere basis in de advocatuur, waarna ik vier jaar bij een middelgroot kantoor in Enschede heb gewerkt. Toen ik een vacature bij Eyeworks langs zag komen, dacht ik: daar staat mijn naam boven!”
Van der Hoek ging als 29-jarige aan de slag bij het snelgroeiende, ondernemende bedrijf. “Een sprong in het diepe, waarbij ik al snel veel verantwoordelijkheden kreeg en uiteindelijk hoofd juridische zaken werd. Een mooie tijd onder leiding van de drie ‘R-en’ (Robert van den Bogaard, Ronald van Wechem en Reinout Oerlemans, red.) met talloze deals en overnames, waarbij ik veel heb geleerd en lol heb gehad. Na de overname door Warner Bros. ben ik gebleven en business director geworden van de scripted afdeling, films vooral. Vervolgens sprak ik Georgette Schlick een paar keer in NCP-verband en vroeg ze mij naar Fremantle te komen. En Georgette kan best overtuigend zijn, dus daar ging ik… Wat ik ook leuk vond: bij Fremantle kreeg ik te maken met de combinatie van scripted en non-scripted en zat ook België erbij. Ondanks dat ik met ongelooflijk veel plezier terugkijk op de Eyeworks- en Warner-tijd en de collega’s, heb ik er geen seconde spijt van gehad”, aldus de huidige director business en legal affairs.
Enthousiast
NCP-directeur Arie Landsmeer, ook aanwezig bij het gesprek, schiet in de lach: “Grappig dat je dat vertelt, want ik ben ook door Georgette gestrikt, maar dan voor de NCP. En dan wil ik meteen even benadrukken dat Manon er echt met kop en schouders bovenuit stak toen de opvolging van Willem Zijlstra als voorzitter ter sprake kwam. Ik was daar eerlijk gezegd best verbaasd over. (Grijnzend) Producenten blijven natuurlijk eigenheimers, maar niemand heeft gezegd: ze is geen producent, wat moeten we met haar? Iedereen was heel enthousiast en ook erg blij dat Manon het wilde doen.”
Van der Hoek: “Het fijne is dat iedereen in het bestuur zijn of haar eigen expertise heeft en we elkaar mooi aanvullen. Creatieven willen gewoon maken, klaar. Maar dan is het wel handig wanneer iemand zegt: als je dít nu afspreekt, betekent het wel dat je volgens de voorwaarden dát niet meer kunt doen. Ik vind het leuk om van producenten te horen waar ze tegenaan lopen en ben dan van de dealmaking.”
“Laten we nou eens afspreken
hoeveel omroepen moeten
besteden bij producenten”
Er ligt veel op je bord. Wat heeft topprioriteit?
Van der Hoek: “De zogeheten Samenwerkingscode, die moet voortvloeien uit het overleg tussen de publieke omroepen, de NPO, het ministerie van OCW en de producenten.”
Landsmeer: “Eén van de punten is: laten we nou eens afspreken hoeveel omroepen moeten besteden bij producenten. Als we dat nu op een bepaald minimum niveau houden, dan heb je daar in elk geval geen omkijken meer naar. In zijn brief van alweer anderhalf jaar geleden heeft minister Slob gezegd dat de positie van buitenproducenten moet worden verbeterd en is de bestedingsverplichting van 16,5 naar 25% gegaan. Nu gaat de discussie nog over de grondslag waarover: is dat over het hele NPO-budget van ruim een miljard, over de ongeveer 740 miljoen die de NPO krijgt van OCW of over een lager bedrag?”
Rompslomp
Van der Hoek: “Succesvolle formats komen voor 90% bij buitenproducenten vandaan, dat vraagt om zoveel mogelijk duidelijke randvoorwaarden en spelregels. De NCP zegt: als iets een succes is, moet het wereldwijd uitgerold kunnen worden en producenten zijn daar zelf heel goed in. Maak dan vervolgens afspraken over hoe omroepen daarvan kunnen meeprofiteren. Zo houdt iedereen zijn core business. Maar er ontstaat nu veel te veel administratieve rompslomp; twintig, dertig, veertig pagina’s voor een contract is niet ongebruikelijk, ik weet er alles van. Laten we nou heldere afspraken maken die voor iedereen leesbaar en begrijpelijk zijn.”
Als het gaat om programmarechtenexploitatie zit het publieke Dutch CORE op het vinkentouw. Wringt het daar ook?
Landsmeer: “Zeker. Dutch CORE kan voor een aantal producenten heel handig zijn omdat ze via hen programma’s in het buitenland kunnen verkopen, maar veel producenten zijn daartoe zelf veel beter in staat. Wat je in elk geval niet wilt, is gedwongen winkelnering. Daarnaast kun je vraagtekens zetten bij de 30% fee die Dutch CORE in rekening brengt. De discussie daarover krijgt waarschijnlijk ook zijn weerslag in de Samenwerkingscode.”
Van der Hoek: “Als ik kijk naar de historie en de praktijk vanuit Fremantle: we hebben een grote internationale tak met top of the bill professionals uit de hele wereld die elk gebied en alle betaalde prijzen kennen. Dan kun je hier wel flink gaan investeren, maar dat ga je dan echt niet beter doen. Alleen in bepaalde niches, zoals films, kan het misschien wel werken.”
Meeliften
Moet de NCP die rechtenexploitatie niet gewoon zelf ter hand nemen, als brancheclub?
Beiden in koor: “Nou, dat is weleens geopperd. Het zou best kunnen dat we daar weer eens naar kijken, maar zoiets opzetten, kost veel tijd en energie; en het is onze core business niet. Als je ziet hoe kostenefficiënt die grote partijen dat doen, met al die contacten en expertise, dan kun je daar waarschijnlijk beter op meeliften, een marktconforme fee mee afspreken en de opbrengsten verdelen tussen zender en producent.”
“Onze focus is: Nederland is
een land om van te kopen,
maar ook om naartoe te komen”
Een ander cruciaal thema dat de NCP-gemoederen bezighoudt, is het opzetten van een zogeheten Garantiefonds. Van der Hoek: “De pandemie is niet te verzekeren, dus onze leden lopen echt enorme risico’s. Als een productie wegens corona uit- of stilvalt, dan kijken ze aan tegen enorme meerkosten. We zijn nu naar een goede balans aan het zoeken tussen zenders en producenten om in navolging van de filmwereld tot een Garantiefonds te komen, ook in afstemming met OCW.”
“Wat me soms wel stoort, is dat je een soort framing ziet van producenten versus andere makers, dat het twee verschillende groepen zijn”, vult Landsmeer aan. “Dat is onzin, een waanidee; we zijn onderling van elkaar afhankelijk, we willen allemaal blijven produceren. Het besef dat we dezelfde richting op willen, zou er meer moeten zijn, ook bij de omroepen.”
Groeien
Van der Hoek knikt. “We zitten met de hele branche in hetzelfde schuitje, met in totaal twintigduizend banen waarvan tienduizend zzp’ers. Die willen we echt behouden en liever nog flink laten groeien. Als je ziet dat zo’n klein land met relatief zo weinig middelen al zo goed op de kaart staat, dan vind ik dat fantastisch en gaat het over de hele linie eigenlijk best goed. We kunnen nooit concurreren met de mondiale budgetten, dus we moeten dat creatief en op een slimme manier aanpakken, dat moeten we blijven behouden. Onze focus is: Nederland is een land om van te kopen, maar ook om naartoe te komen. Zoals de film Dunkirk gedeeltelijk in Nederland, op Urk, is opgenomen; dat dient als lichtend voorbeeld. En dat we voor de streamingpartijen interessant blijven.”
Landsmeer: “Daar zit een investeringsverplichting aan te komen, waarbij de streamers een gedeelte van hun in Nederland gehaalde omzet, waarschijnlijk 6%, ook hier weer moeten investeren. Dat voorstel ligt nog steeds bij het ministerie, maar de verwachting is dat het nieuwe kabinet dit heel snel zal behandelen, want het komt voort uit een politieke wens. Ondanks het feit dat die verplichting er nog niet is, investeren die partijen al wel behoorlijk.”
“We hebben gelukkig ook nog steeds een goede naam als testmarkt. Als het in Nederland werkt, werkt het ook vaak in andere landen”, beseft Van der Hoek. “Uiteindelijk willen we product dat scoort en investeringen in nieuwe ideeën, en daar hebben we elkaar allemaal bij nodig. Als een producent Nederland beter op de kaart zet, liften we daar ook weer allemaal op mee, blijft onze proeftuinfunctie in stand en komt er geld deze kant op; dat is wat we willen.”
Volwaardige rol Waar moet de NCP over pakweg drie jaar staan, wanneer ben jij tevreden?
“Als we onze positie in de top 3 van formatexporterende landen hebben weten te behouden en te versterken, als die twintigduizend banen in onze branche er nog steeds zijn, met liefst nog een schepje erbovenop, én als we in de driehoek Den Haag-Hilversum-buitenland een volwaardige rol spelen. Als we kunnen laten zien dat Nederland nog steeds die onderscheidende content heeft en dat daar echt in wordt geïnvesteerd. En het liefst begint dat al bij de ontwikkeling van nieuwe ideeën.”
“We hebben echt een
serieuze missie, ik doe
dit er niet eventjes bij”
Landsmeer: “En ter aanvulling: de NCP móet binnen het gehele bestel echt een volwaardig gesprekspartner zijn als het gaat om de producenten. Dat gaat gelukkig steeds beter. Als je ziet waar we vandaan komen sinds de tijden van de OTP, dan is al veel bereikt en zitten we aan tafel bij OCW, EZK, Financiën, zelfs bij Justitie als het gaat over auteursrecht. Dan zie je dat we daadwerkelijk stappen aan het maken zijn.”
Springplank
Voormalig NCP-voorzitter Willem Zijlstra liet vorig jaar in dit blad noteren: “Onze sector is voor Nederland zeer waardevol en wij moeten onszelf zo organiseren dat het maximale eruit komt, zodat we ons echt kunnen profileren als ‘Nederland Productieland’. We spreken geweldig Engels, zowel de mensen als de apparatuur zijn van de hoogste kwaliteit en we zijn economisch een sterk en stabiel land, zoals blijkt in deze bizarre tijd. Eigenlijk zouden we de huidige situatie als springplank moeten gebruiken om die rol sterker na te jagen. Het klinkt misschien een beetje abstract wat ik zeg, maar dan gaat het over nieuwe initiatieven, over creativiteit en over een gezamenlijke inspanning om de sector gezond te houden.”
Manon van der Hoek: “Ja, we hebben echt een serieuze missie, ik doe dit er niet eventjes bij. Daarom heb ik er ook goed over nagedacht: als ik het doe, wil ik ook echt samen de schouders eronder zetten om het uiterste te bereiken. En in een zo vroeg mogelijk stadium, zodat we medebepalend kunnen zijn. Die twintigduizend banen en die 800 miljoen omzet zijn een grote impuls voor de Nederlandse economie en hoe bijzonder zijn onze wereldwijde positie en talent wel niet, voor zo’n klein land met verhoudingsgewijs zulke ‘lullige’ budgetten? Die trots hoop ik ook in Den Haag iets meer te kunnen overbrengen.”
