Misbruik van positie

Cultuur kan meer en ik denk aantrekkelijker, maar het is onzin om te beweren dat het er echt aan schort, met programma’s als Podium Klassiek, Volle Zalen, Matthijs gaat door (absoluut een gemis) en de culture light van vakman Ivo Niehe. Er zijn geweldige geschiedenis-programma’s als Het verhaal van Nederland, Andere Tijden en vooral ook het superoriginele en geestige Welkom in de geschiedenis van de onvolprezen Niek Barendsen. Er is succesvolle satire van Arjen Lubach, Dit was het Nieuws en Even tot Hier, er worden fantastische documentaires gemaakt door gepassioneerde (en meestal onderbetaalde) talenten en er is geweldig drama, met series als Oogappels, Klem, De Joodse Raad, en nu weer zoiets overrompelends goeds als Bodem van Eva Crutzen. Al die programma’s worden niet gemaakt en kunnen ook helemaal niet gemaakt worden door de commerciëlen.

Als je het zo bekijkt gaat het helemaal niet slecht met de publieke omroep, dus houden zo, zou je denken. Maar aan de formatietafel worden de messen geslepen en er komen ingrijpende bezuinigingen aan. Het Adviescollege Publieke Omroep vindt dat er eigenlijk maar 6 ‘dragende’ omroepen moeten overblijven en stelt dus een nieuwe grote stoelendans voor. Gecombineerd met de aangekondigde bezuinigingen wordt dat volgens mij een kaalslag en gaat in ieder geval heel veel tijd en energie besteed worden aan andere dingen dan het maken van goede programma’s. Ik stel voor door te pakken, en te stoppen met het eeuwige Hollandse pappen en nathouden. Succesvolle programma’s worden gemaakt door talentvolle mensen, niet door verouderde omroeporganisaties en logge overlegstructuren.

Ik pleit dus voor afschaffing van de omroepen, wat op zich ook al achterhaald is, want in feite bestaan de omroepen al niet meer als zelfstandige uitzenders. Ooit bepaalde een VPRO zelf wat ze maakte en wanneer ze het uitzond, op de eigen zondagavond, waaraan we de ontregelende programma’s van Wim T. Schippers, de onnavolgbare humor van Kees en Wim en het baanbrekende Gat van Nederland te danken hebben. Maar dat is echt al lang en definitief voorbij. De NPO heeft het geld, daar wordt bepaald welke programma’s worden gemaakt en waar en hoe laat die worden uitgezonden. Dat is de werkelijkheid en ik stel alleen maar voor daarin consequent en duidelijk te zijn, en de omroepen af te schaffen als verplichte tussenschakel.

Laat iedereen die dat kan en wil programma’s voorstellen en laat vervolgens het beste idee maar winnen. Dus ruim baan voor De Correspondent, Quote of Bellingcat, maar ook voor De Libelle, de Linda of clubs als de Nederlandse Postduiven Organisatie (die ooit de door hen geclaimde URL NPO voor een vermogen aan de omroep hebben verkocht, good for them!). En natuurlijk al helemaal de rode loper uit voor bewezen talenten als Michiel van Erp, Eva Crutzen en Diederik Ebbinge. Wat moeten die met een omroep als tussenpartij? Alleen maar ballast, ruis en kostenverhoging.

Als de omroepen als tussenschakel worden afgeschaft, en dus niet meer worden betaald uit het omroep-budget, resteert automatisch meer budget voor programma’s, ook na uitbreiding van een overkoepelende NPO. Ik denk dat het batig saldo van deze operatie indrukwekkend zal zijn.

En ik heb nog een goede tip: nu misbruiken de omroepen hun positie door van iedereen met een nieuw en origineel idee, of dat nou een individuele maker of een machtige producent is, een deel van het intellectueel eigendom op te eisen. Let wel: zonder daar iets anders voor te doen dan het idee voor de eerste keer uit te zenden. Natuurlijk beweren ze op hoge toon dat ze een belangrijke bijdrage leveren, maar doorgaans doen ze niets anders dan het hun via de NPO verstrekte belastinggeld gebruiken voor het laten produceren van een programma, zoals hun opdracht is. En de maker/bedenker heeft het maar te slikken, het is een conditio sine qua non om het maar eens mooi te zeggen.

Het is misbruik van positie, gedrag van een monopolist, verboden kartelvorming bovendien (de omroepen hebben dit met elkaar afgesproken, uitzonderingen zijn er niet) en er is geen enkele sprake van een level playing field. De maker heeft geen onderhandelingspositie (behalve met kunstgrepen, die alleen machtige internationale productiebedrijven zich kunnen veroorloven) en moet gedwongen een aanzienlijk deel van (de mogelijke inkomsten van) zijn intellectueel eigendom afstaan.

Natuurlijk weten onze beleidsmakers dit niet of begrijpen ze de reikwijdte niet, en dus zijn er nog nooit kamervragen over gesteld. En natuurlijk beroepen de omroepen zich er op dat het idee met belastinggeld wordt gerealiseerd en dat de belastingbetaler dus recht heeft op een deel van de eventuele inkomsten, bijvoorbeeld uit internationale verkoop van het format. Maar dat is allemaal klets. De inkomsten verdwijnen in het eigen vermogen van de desbetreffende omroep en de zelfstandige bedenker wordt door een semi-overheidsorganisatie afgeperst, as simple as that.

Nu het goede nieuws: als de overheid besluit dat dit inderdaad niet kan, dergelijk misbruik van positie etc etc, dan heeft dat tot gevolg dat alle goede ideeën als eerste aan de publieke omroep zullen worden aangeboden! Want de commerciëlen doen precies hetzelfde, ook zij claimen een deel van het IP, zoals dat heet, maar zij zijn commerciële clubs, en worden niet door de overheid betaald, dus wat mij betreft ligt dat toch anders. En het maakt niet uit, waar het om gaat is dat de publieke omroep dus op een heel makkelijke manier een belangrijke voorsprong kan nemen! En dan kan ze nog steeds onderhandelen : ja, je houdt je rechten maar we betalen je minder, en dan ben je bij ons nog steeds beter af!

Ik voorspel dat iedereen met een idee als eerste naar de publieke omroep zal gaan. Of het nu De Kwis met Ballen is (waar ik toevallig de bedenker van ken…) of De Verraders, dat geweldige internationale Hollandse hit-format: het gaat allemaal als eerste naar de publieke omroep.Het is dus niet alleen moreel juist (en ik denk ook conform de letter van de wet) maar het is vooral ook heel praktisch en voor het nut van het algemeen: hoe meer succesvolle originele programma’s bij de publieke omroep te zien zijn hoe beter! Dus waar wachten we nog op?!

Deze column is al veel te lang geworden, waarvoor mijn excuses, gelukkig heb ik morgen nog om uit te leggen hoe achterlijk het opgeven van NPO 3 zou zijn!

Marc Nelissen
Programmamaker en studio-eigenaar